Yanni - Tribute

Το 1997 αποτέλεσε τόσο για την Ινδία όσο και για την Κίνα ένα έτος – ορόσημο: η μεν Ινδία, ένα έθνος νέο αλλά με πανάρχαια κουλτούρα και ιστορία, γιόρταζε την 50η επέτειο της ανεξαρτησίας της από την Βρετανική κυριαρχία, η δε Κίνα, επανένταξε στα εδάφη της το Χονγκ – Κονγκ, που ήταν Βρετανική αποικία για 155 ολόκληρα χρόνια.
Το 1997 όμως, αποτελεί και ένα έτος – σταθμό για τον ελληνικής καταγωγής μουσικοσυνθέτη Yanni (Γιάννης Χρυσομάλλης κατά το ελληνικότερο), ο οποίος, μετά την παγκόσμια επιτυχία του άλμπουμ «Live at the Acropolis» το 1993, επιλέγει να εμφανιστεί σε αυτές τις δυο χώρες και να συνδράμει με την μουσική του στις εορταστικές εκδηλώσεις.
Με μια ορχήστρα 45 μουσικών, κάθε εθνικότητας και χρώματος, ο Yanni συνθέτει νέες μουσικές και εμφανίζεται στο μνημειώδες Taj Mahal στο Agra της Ινδίας και στην Απαγορευμένη Πόλη του Πεκίνου, κερδίζοντας έτσι τον τίτλο του πρώτου καλλιτέχνη που παίζει σε αυτά τα δυο μέρη. Το πρωτότυπο του εγχειρήματος ίσως να οφείλεται και σε μια παθητική στάση εκ μέρους άλλων καλλιτεχνών, οι οποίοι, αναλογιζόμενοι τη σπουδαιότητα των δυο μνημείων – συμβόλων, αποθαρρύνονται να τολμήσουν να σχεδιάσουν κάτι ανάλογο, προεξοφλώντας την αυστηρή στάση των δυο χωρών. Αποδείχθηκε τελικά πώς και οι δυο κυβερνήσεις ήταν υπέρ το δέον υποστηρικτικές στο όραμα του Yanni.
 Γιατί όμως στο Taj Mahal; Ποιος ο συμβολισμός ώστε να γίνει ένα κοντσέρτο εκεί; Ως γνωστόν, το Taj Mahal είναι μαυσωλείο... Ποιος ο λόγος λοιπόν να υμνηθεί ένας... τάφος; 

Οι τάφοι των Shah Jahan (αριστερά) και Mumtaz Mahal (δεξιά) στο υπόγειο του Taj Mahal

To Taj Mahal
Το Taj Mahal είναι το έργο ενός αυτοκράτορα της δυναστείας των Mughal και απόγονου του Genghis Khan: τουShah Jahan, ο οποίος ήταν μουσουλμάνος. Το μαυσωλείο αποτελεί την μαρτυρία της αγάπης του για την μονάκριβή του βασίλισσα, την Mumtaz Mahal, η οποία πέθανε σε ηλικία 39 ετών, το 1631, πάνω στην γέννα του 14^ου παιδιού τους. Σύμφωνα με την παράδοση, όποια γυναίκα πέθαινε στην γέννα του παιδιού της έπρεπε να τιμάται ως «μάρτυρας» και ο τάφος της να λογίζεται ως χώρος προσκυνήματος. Ο αυτοκράτορας τιμώντας τη μνήμη της αλλά και την παράδοση, επιστρατεύει 20.000 και πλέον εργάτες, ενώ μεταφέρει λευκό μάρμαρο και πολύτιμους λίθους από τη Ρωσία, το Θιβέτ και την Κίνα για να χτίσει το Taj Mahal. Κατά την περάτωση των κατασκευών, το 1648, έγινε μια τελετή κατά την οποία αποσπάσματα από το Κοράνι επαναλαμβανόταν διαρκώς μέσα στους διαδρόμους του μαυσωλείου – μια διαδικασία που ακολουθείται μέχρι σήμερα. Το όλο οικοδόμημα, μαζί με τους κήπους, την κύρια είσοδο και τα παρακείμενα κτίρια, πήρε την τελική του μορφή το 1654. O Shah Jahan θέλησε να ολοκληρώσει το έργο του, χτίζοντας για τον εαυτό του ένα ανάλογο κτίσμα στην απέναντι όχθη του ποταμού, φτιαγμένο αυτή τη φορά από μαύρο μάρμαρο. Το όνειρο του έμεινε ανολοκλήρωτο, καθώς ανετράπη από τον γιό του και φυλακίστηκε στο Agra Fort, ένα φρούριο απέναντι από το Taj Mahal. Από εκεί έβλεπε καθημερινά το δημιούργημά του, μέχρι που πέθανε, το 1666 και ετάφη δίπλα στην λατρεμένη του Mumtaz, στους υπόγειους θαλάμους του αγαπημένου του Taj Mahal. Και αυτό γιατί, κατά τα συνηθισμένα, οι πραγματικοί τάφοι βρίσκονται σε υπόγειους θαλάμους, ενώ οι μνημονικοί τάφοι, που είναι πανομοιότυποι με τους πραγματικούς, βρίσκονται στο ισόγειο του μνημείου.
Το Taj είναι ένα σύμβολο μιας τιτάνιας αγάπης – και για τον Yanni η αγάπη είναι το υπέρτατο αγαθό. Το συναίσθημα αυτό το βίωσε πολύ έντονα και σε μικρή ηλικία, 6 ή 7 ετών, όταν ο πατέρας του αναγκάστηκε να πάρει δάνειο για να του αγοράσει ένα πιάνο, θυσιάζοντας έτσι τις δικές του καθημερινές, μικρές απολαύσεις, αλλά και αργότερα, όταν αποφάσισε να πουλήσει το σπίτι του για να στείλει τα 3 του παιδιά να σπουδάσουν στην Αμερική. Αυτός ο αλτρουισμός, ενέπνευσε τον συνθέτη ώστε να μιλά συνεχώς στις συναυλίες του για την αγάπη, αφού ο ίδιος υπήρξε αποδέκτης και κοινωνός της.
O Yanni στο Taj Mahal
Ο προγραμματισμός των συναυλιών στο Taj Mahal δεν ήταν κάτι εύκολο. Πρώτα από όλα έπρεπε να ληφθεί υπόψη η τοποθεσία και οι κλιματικές ιδιαιτερότητες της περιοχής. Ένας πονοκέφαλος ήταν το πού θα στηνόταν η σκηνή. Το Taj είναι χτισμένο πάνω στις όχθες του ποταμού Γιαμούνα, παραπόταμου του Γάγγη. Στο σημείο του μνημείου, ο ποταμός σχηματίζει ένα κέρας, με το Taj να βρίσκεται στην νότια πλευρά του. Λόγω της ύπαρξης του μνημείου και των παρακείμενων κτισμάτων, η αξιοποίηση αυτής της πλευράς καθίσταται απαγορευτική, αφού δεν επαρκεί για το στήσιμο σκηνής και καθισμάτων. Απομένει η λύση της απέναντι, βόρειας όχθης – η οποία όμως όχθη είναι σχετικά μακριά από το μνημείο και δεν βοηθά ώστε να ικανοποιηθεί η αίσθηση της εγγύτητας του κοντσέρτου με το μνημείο. Η μοναδική περίοδος του χρόνου κατά την οποία οι δύο όχθες πλησιάζουν είναι η άνοιξη, όταν υποχωρούν τα νερά του ποταμού και σχηματίζεται στα βόρεια μια υποτυπώδης παραλία, η οποία φέρνει σχετικά κοντά τις δυο πλευρές του ποταμού και μπορεί να φιλοξενήσει το σύνολο των εγκαταστάσεων.

Πανοραμική άποψη του Taj Mahal – διακρίνεται δεξιά η όχθη στην οποία έπαιξε ο Yanni

Ο Yanni, μαζί με ντόπιους μηχανικούς αποφασίζει να εκμεταλλευτεί το γεγονός της υποχώρησης των υδάτων και προγραμματίζει τις εμφανίσεις του για την άνοιξη του 1997. Το εγχείρημα ομοιάζει με περπάτημα στα τυφλά, μιας που δεν υπάρχει ανάλογο προηγούμενο και όλα πρέπει να υπολογιστούν από την αρχή. Έτσι, κατασκευάζονται δρόμοι, χτίζονται γέφυρες, ενώ μεταφέρονται μέσω αέρος, θαλάσσης και στεριάς συνολικά 180 τόνοι υλικού.  Οι εργασίες ξεκινούν 10 μήνες πριν την επίσημη πρεμιέρα και κυριολεκτικά αναστατώνουν την περιοχή.
Ως αποτέλεσμα αυτής της αναστάτωσης, προκύπτει ένα είδος διχασμού στην τοπική κοινωνία: πολλοί δηλώνουν ενθουσιασμένοι με την προοπτική ενός τέτοιου γεγονότος, καθώς αντιλαμβάνονται πως ο χώρος θα αποκτήσει επιπλέον προβολή, ευνοώντας τουριστικά την ευρύτερη περιοχή,  ενώ άλλοι ανυπομονούν να απολαύσουν τις μουσικές του αγαπημένου τους καλλιτέχνη. Από την άλλη όμως, υπάρχει έντονη δυσαρέσκεια και απέχθεια για την δυτική μουσική και έναν καλλιτέχνη που «κάνει το κέφι του δίχως να σέβεται τον χώρο» και προσβάλει με την παρουσία του την ιστορία του μνημείου και της χώρας.
Το σήριαλ των διαμαρτυριών συνεχίστηκε με προσφυγές πολιτών προς το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας, που ζητούσαν να ακυρωθούν οι συναυλίες, με την δικαιολογία πως οι εντυπωσιακοί φωτισμοί και τα ντεσιμπέλ των ηχείων θα προκαλούσαν ανυπολόγιστες ζημιές στο, ήδη ταλαιπωρημένο, μνημείο. Το Δικαστήριο απέρριψε τις ενστάσεις, δίνοντας το πράσινο φως στον Yanni μια μόλις εβδομάδα πριν την πρεμιέρα.
Η μεγαλύτερη όμως απειλή για το όλο εγχείρημα, ήρθε από τους ντόπιους αγρότες της περιοχής, οι οποίοι περίμεναν πώς και πως την υποχώρηση των νερού του ποταμού για να σπείρουν τη σοδειά τους. Η πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου, που αποτελούσε και την τελευταία τους ελπίδα για την ακύρωση της συναυλίας, έφερε τους περισσότερους από αυτούς στα όρια του παροξυσμού, καθώς έβλεπαν να χάνεται μια χρονιά σοδειάς. Προκειμένου να γνωστοποιήσουν το πρόβλημα τους και να τραβήξουν τα φώτα της δημοσιότητας πάνω τους, απείλησαν πως θα αυτοπυρποληθούν κατά την διάρκεια της συναυλίας. Το γεγονός θορύβησε την παραγωγή και πολύ περισσότερο τον ίδιο τον καλλιτέχνη, που έσπευσε να συναντηθεί μαζί τους ώστε να λύσει την παρεξήγηση. Οι μεταξύ τους διαβουλεύσεις κατέληξαν αίσια, με αποτέλεσμα να ξεπεραστεί και ο τελευταίος ύφαλος που απειλούσε να θέσει ένα άδοξο τέλος στους κόπους και τους σχεδιασμούς μηνών, επιτρέποντας τον καλλιτέχνη να παίξει μπροστά από το Taj Mahal, το οποίο φωτίστηκε για πρώτη φορά, μέσα στους 4 αιώνες της ζωής του, νύχτα.

H βόρεια πλευρά του ποταμού σε περίοδο καλλιέργειας

Τα έσοδα από τις χορηγίες και τις πωλήσεις των εισιτηρίων ανήλθαν στα 2,7 εκατομμύρια δολάρια, τα οποία διατέθηκαν όλα, ως δωρεά, για την συντήρηση του μνημείου. 

Στιγμιότυπο από τη συναυλία στο Taj Mahal, Ινδία

Ο Yanni στην Απαγορευμένη Πόλη
Οι συναυλίες στην Απαγορευμένη Πόλη ήταν λιγότερο ταραχώδεις. Οι Πύλες της Αυτοκρατορικής πόλης, ενός γήινου Παραδείσου που παρείχε για έναν άνθρωπο 800 κτίρια και 9000 δωμάτια, παρέμεναν κλειστές για 500 και πλέον χρόνια για τους κοινούς ανθρώπους. Κατασκευασμένη τον 15 αιώνα και την εποχή της δυναστείας των Ming, η Απαγορευμένη Πόλη καλύπτει μια έκταση 7 τετραγωνικών χιλιομέτρων, η οποία περιβάλλεται από πανύψηλα, απροσπέλαστα τείχη. Αόρατη στο ευρύ κοινό, που δεν επιτρεπόταν να προσεγγίσουν την ανυπέρβλητη περίμετρο, τώρα, γινόταν για πρώτη φορά «λεία» για έναν ξένο μουσικό. 
Οι παραστάσεις σε Κίνα και Ινδία, μέρος μιας παγκόσμιας περιοδείας που διήρκησε ένα χρόνο και περιείχε περισσότερους από 100 σταθμούς σε ολόκληρο τον κόσμο, πραγματοποιήθηκαν από τον Μάρτιο μέχρι και τον Μάιο του 1997 και ηχογραφήθηκαν ζωντανά, κυκλοφορώντας το φθινόπωρο του ίδιου έτους σε cd όσο και λίγο αργότερα σε dvd. Το άλμπουμ κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Tribute». Με αυτόν τον τρόπο θέλησε ο καλλιτέχνης να αποδώσει ένα φόρο τιμής στις ψυχές εκείνων που εργάστηκαν τόσο σκληρά για να δώσουν στην ανθρωπότητα αυτά τα δυο κτίσματα. Για τον ίδιο, τα δυο αυτά μνημεία, άριστα δημιουργήματα της αρχιτεκτονικής, υπενθυμίζουν σε όλους μας το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής, που μπορεί, όντας σε κοινωνία με τον συνάνθρωπο, να δημιουργήσει θαύματα.
Τα τραγούδια του δίσκου, όλα σε σύνθεση του Yanni, αποτελούν ένα μωσαϊκό ακουσμάτων, που εναλλάσσονται μεταξύ της κλασικής μουσικής (όπως το «Adagio in C minor» ή το «Tribute»), της τζαζ (το ταξιδιάρικο «Dance with a stranger» με τους συνεχείς αυτοσχεδιασμούς του φλικόρνου) αλλά και περισσότερο ρυθμικά μοτίβα (όπως το υπέροχα εξελισσόμενο «Southern exposure» ή το «Niki Nana»). Δεν θα μπορούσε βέβαια λείπει ο αγαπημένος ρυθμός του Yanni, τα 7/8, που, φέροντας την γνώριμη παραλλαγή στη στοίχιση του μουσικού μέτρου (2-2-3 αντί του γνώριμου καλαματιανού 3-2-2) φροντίζει πάντοτε να μας συνδέει με την Ελλάδα και την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Καλαμάτα. Μουσικό αποκορύφωμα του ρυθμού αυτού αποτελεί το κομμάτι – ουβερτούρα του δίσκου «Deliverance» – ένα αριστούργημα 8½  λεπτών, που σε καθηλώνει ήδη από το πρώτα δευτερόλεπτα. Εκφράζοντας προσωπική άποψη, τολμώ να πω πως είναι το κομμάτι που ακούγεται σε κάθε ένταση, κερδίζοντας στο τέλος την (μουσική) παρτίδα. Το δεύτερο 7αρι του δίσκου, το πιο δυτικογενές «Waltz in 7/8», καθίσταται εξωτικό με σόλο φλάουτου, κλασικής κιθάρας και keyboards στο φινάλε.
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η σύνθεση «Nightingale», την οποία, όπως μαρτυρά ο συνθέτης, εμπνεύστηκε ακούγοντας ένα... αηδόνι. Θέλοντας να αποδώσει όσο πιο πιστά γινόταν την μελωδία αλλά και το ηχόχρωμα του αηδονιού, χρησιμοποίησε το Κινέζικο φλάουτο που, ιδιαίτερα στις υψηλότερες οκτάβες, ομοιάζει με τις συχνότητες του αηδονιού. Όπως ήταν επόμενο, το κομμάτι αυτό το αφιέρωσε στην Κίνα και τους ανθρώπους της.

Στιγμιότυπο από τη συναυλία στην Απαγορευμένη Πόλη, Κίνα

Για την Ινδία, φύλαξε το μοναδικό τραγούδι του δίσκου, με τον τίτλο «Love is all», σε στίχους των Pamela Lynn και Dugan McNeill, το οποίο τραγουδά υπέροχα η Vann Johnson. Αξίζει να σημειωθεί πως είναι η πρώτη φορά που ο Yanni παρουσιάζει εξ’ αρχής ένα ολοκληρωμένο τραγούδι (οι μυημένοι μπορεί να αναφέρουν ως αντίλογο το «Μια Ελλάδα φως» που τραγούδησε η Κωνσταντίνα το 1993, αλλά πρόκειται για μεταγενέστερη δημιουργία, μιας που η μουσική προϋπήρχε ήδη από το 1989). Πρόκειται για μια spiritual, κιθαριστική μπαλάντα που, σε κάθε μουσική της ρανίδα, διακρίνεται για την σημειολογία που θέλει να μας μεταφέρει: η αγάπη είναι τα πάντα.
Τα «τραγούδια» του δίσκου:
1.     Deliverance 8:33
2.     Adagio in C minor 3:50
3.     Renegade 7:14
4.     Dance with a stranger 6:45
5.     Tribute 6:40
6.     Prelude 2:27
7.     Love is all 5:25
8.     Southern exposure 6:48
9.     Waltz in 7/8 5:32
10.   Nightingale 5:44
11.   Niki nana (We ‘re one) 8:15
Συνεχίζοντας στα μουσικά, στο «Tribute» ο Yanni διαφοροποιείται ενορχηστρωτικά από προγενέστερες δουλειές του. Ο ήχος των ντραμς είναι λιγότερο οξύς, ενώ και το ηχητικό αποτέλεσμα της ηχογράφησης είναι πιο «λείο» σε σύγκριση με το «Live at the Acropolis». Αυτό βέβαια οφείλεται και στη σύνθεση της ορχήστρας, όπου χρησιμοποιούνται όργανα στα οποία δεν μας είχε συνηθίσει ο καλλιτέχνης στο παρελθόν: κλασική κιθάρα, charango (ένα κιθαρόνι της Ν. Αμερικής), didgeridoo (ένα πνευστό όργανο των Αβορίγινων της Β. Αυστραλίας), αλλά και το doodook, ένα παραδοσιακό όργανο των Αρμενίων, που «ξαφνικά» έγινε της μόδας λίγα χρόνια μετά. Ακόμη, ντύνει τις συνθέσεις του με φωνητικά, χαρίζοντας τες επιπρόσθετη φρεσκάδα. Σταθερή αξία βέβαια παραμένει η τσιγγάνα σολίστ του βιολιού Karen Briggs, που γνωρίσαμε στο, θρυλικό πια, «Live at the Acropolis».
Οι σολίστες της μπάντας είναι:
Armen Anassian – διευθ. ορχήστρας, σόλο βιολί στο «Tribute»
Karen Briggs – βιολί
Pedro Eustache – φλάουτο/σοπράνο & μπαμπού σαξόφωνο/ντουντούκ/Κινέζικο φλάουτο
Ricc Fierabracci – μπάσσο
Ming Freeman - keyboards
Danny Reyes – κρουστά
Ramon Stagnaro – κιθάρες/τσαράνγκο
Joel Taylor – ντραμς
Φωνητικά: Alfreda Gerald, Vann Johnson, Jeanette Clinger, Catte Adams.

Εξώφυλλα εκδόσεων cd/dvd

Δεν θα μπορούσα να επιλέξω καλύτερη κατακλείδα από τα λόγια του συνθέτη, καθώς προλογίζει το τραγούδι του δίσκου:
«Καθώς ο πληθυσμός της γης αυξάνεται, ο πλανήτης μας μικραίνει για τον καθένα ολοένα και περισσότερο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό λοιπόν να μάθουμε να αγαπάμε και να αποδεχόμαστε τους άλλους και αν αυτό δεν είναι ποτέ δυνατόν, τότε τουλάχιστον θα πρέπει να μάθουμε να ανεχόμαστε τους άλλους.  Πήρα αυτό το μάθημα στη ζωή μου από πολύ νωρίς, επειδή χρειάστηκε να μετακομίσω από την Ελλάδα στην Αμερική και σήμερα πολλοί με ρωτούν «είσαι Έλληνας ή Αμερικανός;» Είμαι άνθρωπος όπως όλοι μας και μετά είμαι Έλληνας ή Αμερικανός, ή Κινέζος, ή Ινδός. Πρέπει να καταλάβουμε ότι υπάρχουν τόσοι τρόποι για να ζήσεις τη ζωή, όσοι είναι οι άνθρωποι πάνω στη γη. Δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν, ο Σωκράτης είπε πως ο τέλειος άνθρωπος είναι το να βάλεις όλους τους ανθρώπους μαζί.  Ο τέλειος άνθρωπος είναι μια συλλογικότητα, είναι το εμείς.  Είμαστε όλοι εμείς, μαζί, που αποτελούμε την τελειότητα». 

Βίντεο: σκόρπια αποσπάσματα από το ντοκιμαντέρ του PBS «Yanni - No borders, no boundaries». Μοντάζ, ηχητική επεξεργασία: Π. Πετράκης

https://www.youtube.com/watch?v=gtdK4yCr_vo

Πρώτη δημοσίευση στις 2/6/2018: https://www.ogdoo.gr/erevna/thema/o-ellinas-pou-epaikse-protos-sto-taj-mahal-stin-apagorevmeni-poli