Fairuz - «Η ψυχή του Λιβάνου»

Η Fairuz με τα μάτια του Λιβανέζου φίλου μου Mohammad El Zein

Η φωνή της είναι μετάξι και φλόγα μαζί. Όπως άλλωστε είναι και η ζωή στον πολύπαθο Λίβανο. Αυτή η παράλληλη πορεία, που συμ-βίωσε τις χαρές της ειρήνης και τις λύπες του πολέμου για δεκαετίες, αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο πάνω στον οποίο χτίστηκε η απεριόριστη αγάπη του Λιβανέζικου λαού για την Φεϊρούζ. Την μεγαλύτερη φωνή του Λιβάνου και μια από τις πιο αναγνωρίσιμες φωνές παγκοσμίως.

Η Φεϊρούζ γεννήθηκε το Νοέμβριο του 1935 στη συνοικία Jabal al Arz, στη Βηρυτό. Μια αραβική πόλη, που ζει και αναπτύσσεται στην σκιά της (μυστικής) συμφωνίας Σάικς – Πικό του 1916, μιας συμφωνίας που μοιράζει τα κουφάρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην Μέση Ανατολή σε Γαλλία και Αγγλία. Η Βηρυτός, υπό γαλλική επιρροή, υιοθετεί έναν μεσογειακό τρόπο ζωής, κοντά στα δυτικά πρότυπα, περισσότερο εκλεπτυσμένο και κοσμοπολίτικο σε σύγκριση με τις υπόλοιπες αραβικές πρωτεύουσες.

Η Φεϊρούζ, που το κανονικό της όνομα είναι Ναουάρ Χαντάντ, μεγαλώνει σε μια φτωχική, χριστιανική οικογένεια. Από μικρή δείχνει μια μεγάλη αγάπη για την μουσική και το τραγούδι, αγάπη που εκδηλώνει στις σχολικές γιορτές. Το 1947, σε μια ανάλογη  εκδήλωση τραγουδά τον εθνικό ύμνο του Λιβάνου. Ένας καθηγητής από το διάσημο Κονσερβατουάρ, ο οποίος βρισκόταν στην αίθουσα προς αναζήτηση ταλέντων, ακούει τη φωνή της και διακρίνει την σπανιότητα της χροιάς της. Της προτείνει αμέσως να παρακολουθήσει μαθήματα φωνητικής, ώστε να ενταχθεί στην χορωδία του ραδιοφώνου. Ξεκινά τα μαθήματα και τραγουδά σε ζωντανές ραδιοφωνικές εκπομπές.

Τότε αποφασίζει να αλλάξει το όνομα της σε "Φεϊρούζ", που αποτελεί τουρκικό ψευδώνυμο και σημαίνει "τιρκουάζ πολύτιμος λίθος". Και έτσι, ξεκινά η περιπέτεια…

H Fairuz στο φεστιβάλ του Μπααλμπέκ

Στο ραδιόφωνο γνωρίζει τον Ασί Ραμπανί και τον αδερφό του Μανσούρ, που εργαζόταν εκεί. Ο Ασί, ένας ιδιοφυής συνθέτης που δουλεύει ως αστυνομικός για να ζήσει, είναι ο δημιουργός αυτού που ονομάζουμε σήμερα λιβανέζικο είδος μουσικής. Τα τραγούδια που γράφει μαζί με τον αδελφό του είναι μια σύνθεση της Λιβανέζικης κουλτούρας, διανθισμένης με έντονες δυτικές πνοές. Χρησιμοποιούνται έτσι όργανα που προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή της Ανατολής (ούτι, κανονάκι, σάζι, μπεντίρ, τουμπερλέκι, βιολιά) και όργανα δυτικής προελεύσεως (πιάνο, πλήκτρα, πνευστά, χάλκινα, ντραμς, ηλεκτρικό μπάσο, κιθάρα).

Η Φεϊρούζ μπήκε στην δισκογραφία το 1952. Δυο χρόνια μετά, ο Ασί την πείθει να παντρευτούν. Μαζί του απέκτησε 4 παιδιά. Παρόλο που αρχίζει να γίνεται διάσημη σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν παραμερίζει στιγμή τα παιδιά της για την καριέρα της. Δεν συγκινείται από το φανταχτερό περιτύλιγμα της δημοσιότητας. Ζει αποτραβηγμένη από την κοσμική ζωή, χωρίς να γίνεται αποδέκτης της φήμης που της αναλογεί. Οι αρχές που έλαβε από παιδί και ο υπερβολικά συνεσταλμένος χαρακτήρας της,  αποτέλεσαν τους πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίχθηκε αυτή της η στάση.

Το γεγονός ότι είναι πολύ δεκτική στο καθετί, την ωθεί στο να παραδοθεί στη δημιουργικότητα του συζύγου της. Η ίδια ομολογεί πως δεν διάλεξε τίποτα από όσα έκανε λόγω των ανασφαλειών της. Ο Ασί είναι αυτός που ουσιαστικά κινεί τα νήματα της ζωής της: από το πού και τί θα τραγουδήσει, μέχρι το πώς θα βγει στην σκηνή και σε ποιο σημείο θα σταθεί... Μαζί με τον αδερφό του, συνθέτει μονάχα επιτυχίες, ασταμάτητα, μέχρι το 1979, οπότε και αποσύρεται για λόγους υγείας. Συνεχίζει επάξια ο γιός της Φεϊρούζ, Ζιάντ, με ελάχιστες εξαιρέσεις.

H Fairuz στο Beiteddine festival

Η πρώτη της μεγάλη εμφάνιση γίνεται στο Διεθνές Φεστιβάλ του Μπααλμπέκ, το καλοκαίρι του 1957, όπου αποθεώνεται. Από τότε, οι σπουδαιότεροι ποιητές και στιχουργοί του Αραβικού κόσμου σπεύδουν να γράψουν τραγούδια ειδικά για τη φωνή της.

Όντας χριστιανή, η Φεϊρούζ ψάλλει εδώ και δεκαετίες την ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής στις ορθόδοξες εκκλησίες του Λιβάνου, ντυμένη στα μαύρα και φορώντας μαύρα γυαλιά, για να κρύψει τα δάκρυα στα μάτια της. Τους συγκεκριμένους ύμνους τους έχει ηχογραφήσει σε δίσκο, που κυκλοφόρησε το 1962 και καλείται «Good Friday - Eastern Sacred Songs». Μεταξύ άλλων ψάλλει και το "Η ζωή εν τάφω" στα Ελληνικά.

Ύμνοι της Μεγάλης Εβδομάδας (1962), εξώφυλλο

H Fairuz στο Beiteddine festival

Την περίοδο του εμφυλίου πολέμου στον Λίβανο (1975-1990) παραμένει στην αγαπημένη της πατρίδα, δίχως να σκεφτεί στιγμή να την εγκαταλείψει. Στον κρότο και την βία των όπλων απαντά με την σιωπή της. Εξωτερικεύει όμως την οργή της, το πένθος και τον πόνο του εμφυλίου σε μεγάλες παγκόσμιες σκηνές. Μεταξύ αυτών και το Olympia στο Παρίσι, το 1979.

H Fairouz in concert at the Olympia (1979), εξώφυλλο

Στη διάρκεια της πενηντάχρονης μουσικής της καριέρας, έχει πουλήσει πάνω από 80 εκατομμύρια δίσκους σε όλο τον κόσμο και ενώ έχει τραγουδήσει πάνω από 1500 τραγούδια, εντούτοις έχει ηχογραφήσει περίπου τα 800, κάτι που μεταφράζεται σε 90 δίσκους περίπου. Επίσης έχει πάρει μέρος σε 20 θεατρικές παραγωγές, παίζοντας πολλές φορές η ίδια τον πρωταγωνιστικό ρόλο τραγουδώντας.

Έχει εμφανιστεί στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου, σε sold out συναυλίες. Στην εμφάνιση της στην Ολλανδία, τον Ιούνιο του 2011, τα εισιτήρια της παράστασης είχαν εξαφανιστεί μέσα σε 3 ώρες, 3 μήνες πριν την συναυλία.

Πέρα από την Μέση Ανατολή (Συρία, Αίγυπτο, Ιορδανία), εμφανίστηκε σε Κουβέιτ, Ιράκ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κατάρ, Μπαχρέιν, Τυνησία, Αλγερία , Μαρόκο, Γαλλία, Αγγλία, Ελβετία, Ολλανδία, Αυστραλία, Καναδά, ΗΠΑ, Μεξικό, Αργεντινή, Βραζιλία, αλλά και στην Ελλάδα: στο Ηρώδειο, στις 7 Ιουλίου του 2007. Εκείνη την περίοδο είχε αναγγείλει επίσης συναυλίες σε Λονδίνο, Ολλανδία και Παρίσι, αλλά τις ακύρωσε την τελευταία στιγμή. Εμφανίστηκε μόνο στην Αθήνα, αποδεχόμενη την προσωπική πρόσκληση της Μαριάννας Βαρδινογιάννη. Με τη συναυλία της αυτή, συμμετείχε στη διεθνή εκστρατεία για την προστασία του άμαχου πληθυσμού κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων.

Live at Beiteddine (2000), εξώφυλλο

Το πιο χαρακτηριστικό σημείο στα τραγούδια της, πέρα από τις εντυπωσιακότατες (προσωπικά μιλώντας) ενορχηστρώσεις, είναι η ίδια της η φωνή... Κουρδισμένη στο όριο, με μοναδική εκφραστικότητα και χροιά τόσο σπάνια όσο ένας "τιρκουάζ λίθος", δεν μπορείς παρά να καθηλωθείς από την εκφραστικότητά της. Ακόμη και αν δεν καταλαβαίνεις λέξη από όσα τραγουδά, λόγω του εμποδίου που δημιουργεί η γλώσσα, δεν μπορείς να μην μαγευτείς από τον τρόπο που αρθρώνει τις συλλαβές, από τον τρόπο με τον οποίο αναπαράγει τις νότες και τα μουσικά διαστήματα. Κλείνεις τα μάτια και ταξιδεύεις. Ειδικά στα αργά κομμάτια, όπως το «Le Beirut» ή το «Wa Habibi», αισθάνεσαι πως παρακολουθείς νοερά μια τελετουργία.

Κάθε της συναυλία αποτελεί παγκόσμιο καλλιτεχνικό γεγονός. Η σπανιότητα των εμφανίσεών της συνηγορεί σε αυτό. Η στάση της ζωής της και οι επιλογές της, στοιχεία που παρέμειναν σταθερά στο πέρας του χρόνου, αποτελούν πόλο έλξης για τα εκατομμύρια των θαυμαστών της. Για αυτό και προστρέχουν από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης για να την ακούσουν. Για τους Άραβες, η παρακολούθηση μιας τουλάχιστον συναυλίας της, έχει ίσως την ίδια σημασία με το προσκύνημα στην Μέκκα. 

Στις συναυλίες της δεν χαμογελά. Στέκεται στο κέντρο της σκηνής και σε απόσταση μισού μέτρου από το μικρόφωνο της. Χρησιμοποιεί πάρα πολύ το σώμα της για να τραγουδήσει. Παρόλα αυτά το πρόσωπο της παραμένει αμέτοχο. Σε ότι και αν τραγουδά παραμένει ανέκφραστη. Μοιάζει απόμακρη στον κόσμο. Δεν μιλά στο κοινό, δεν «κάνει παιχνίδι» μαζί του. Μερικοί την χαρακτηρίζουν αυστηρή υπέρ το δέον. Η στητή εικόνα της ξενίζει. Σε ερώτηση δημοσιογράφου για την στάση της αυτή, απαντά πως «είναι τα τραγούδια μου τέτοια, που μιλούν για πόλεμο, για θάνατο. Πώς μπορώ να χαμογελάω; Θα ήταν παράξενο».

Τα τραγούδια της έχουν γνωρίσει πάρα πολλές επανεκτελέσεις. Ο Μανώλης Αγγελόπουλος χρησιμοποιεί την μουσική του «Nassam alayna», για να τραγουδήσει το «Μια φωτιά» στον ομώνυμο δίσκο του το 1975. Η Χάρις Αλεξίου τραγουδά το “Wa habibi” στον δίσκο της «Γυρίζοντας τον κόσμο, 1992 – 1996», ενώ ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά το ίδιο τραγούδι με ελληνικό στίχο στις παραστάσεις της «Μεσογείου» το 2004 στο Ηρώδειο – που μένει όμως ακυκλοφόρητο. Η Μελίνα Κανά τραγουδά το 1996 την σύνθεση του Θανάση Παπακωνσταντίνου «Φεϊρούζ», αναφερόμενη στην μεγάλη ερμηνεύτρια.

Προσωπικά μιλώντας, έχω μαγευτεί από τις μουσικές των τραγουδιών της. Από τον ανατολίτικο ρυθμό που ντύνεται σε τζαζ τόνους. Από τον ευφάνταστο τρόπο με τον οποίο τα τραγουδά. Ενίοτε εντυπωσιακός, σε αναγκάζει σε ένα μόνιμο repeat. Είναι και αυτό το απερίγραπτο βάθος της φωνής της, που κουβαλά τον πόνο της πατρίδας, που εκφράζει την πίκρα των στίχων και εξωτερικεύει τον λυγμό της – λυγμό που σου μεταδίδει στις ακροάσεις της... Το πιο μαγευτικό όμως και συνάμα το πιο λυτρωτικό, είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει τη ζωή της. Ο τρόπος της σκέψης της, η ποιότητά της ως Άνθρωπος. Ίσως τελικά αυτό να μετρά περισσότερο από όλα τα άλλα...

Η Fairuz, ζωγραφισμένη έξοχα από τον φίλο Mohammad El Zein σε ελαιογραφία 70 x 110cm

Πηγές: http://www.fairouz.com/ 

Βίντεο: Fairuz - Η ψυχή του Λιβάνου / Lebanon's soul

Πρώτη δημοσίευση στις 17/2/2014: Fairuz - «Η ψυχή του Λιβάνου»

Υ.γ: ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Λιβανέζο φίλο μου Mohammad El Zein, που μου προσέφερε ανιδιοτελώς τα έργα του, δίχως όρους και ψιλά γράμματα, τιμώντας έτσι την αγαπημένη του τραγουδίστρια με τον ίδιο τρόπο που τιμά και αυτή το κοινό της.